Chuỗi giá trị ngành dầu khí là một quy trình phức tạp, mô tả hành trình của dầu thô và khí tự nhiên từ khi còn nằm sâu trong lòng đất cho đến khi trở thành các sản phẩm cuối cùng đến tay người tiêu dùng như xăng, dầu, gas… Chuỗi giá trị này được chia thành ba giai đoạn chính, mỗi giai đoạn có những đặc điểm, doanh nghiệp và mức độ ảnh hưởng khác nhau từ giá dầu thế giới
1. Thượng nguồn (Upstream): Tìm kiếm và Khai thác
Đây là giai đoạn khởi đầu của chuỗi giá trị, tập trung vào việc tìm kiếm, thăm dò và khai thác dầu thô, khí tự nhiên từ các mỏ.
- Hoạt động chính:
- Chủ sở hữu mỏ (Ví dụ: PVEP, VSP): Là các đơn vị nắm quyền khai thác các mỏ dầu khí. Hoạt động kinh doanh của họ có mối liên hệ trực tiếp và tức thì với giá dầu. Khi giá dầu thế giới tăng, doanh thu của họ tăng theo và ngược lại.
- Dịch vụ khoan và thăm dò (Ví dụ: PVD): Cung cấp giàn khoan và các dịch vụ kỹ thuật liên quan.
- Xây dựng và khai thác (Ví dụ: PVS): Cung cấp các dịch vụ kỹ thuật, xây lắp công trình, tàu dịch vụ cho các mỏ dầu.
- Mức độ ảnh hưởng từ giá dầu:
- Các công ty dịch vụ (PVD, PVS) chịu ảnh hưởng gián tiếp từ giá dầu. Logic là khi giá dầu cao và duy trì trong thời gian dài, các chủ mỏ sẽ có xu hướng tăng cường đầu tư, mở rộng thăm dò và khai thác. Điều này tạo ra nhiều hợp đồng và đơn giá tốt hơn cho các công ty dịch vụ.
- Tuy nhiên, kết quả kinh doanh của nhóm này thường có “độ trễ” nhất định so với diễn biến giá dầu, vì cần thời gian để các dự án mới được phê duyệt và triển khai.
2. Trung nguồn (Midstream): Vận chuyển và Lưu trữ
Giai đoạn này đóng vai trò là cầu nối, vận chuyển dầu thô và khí đã được khai thác từ thượng nguồn đến các nhà máy chế biến ở hạ nguồn.
- Hoạt động chính:
- Vận chuyển (Ví dụ: PVT, PVP): Sử dụng tàu chở dầu, tàu khí và hệ thống đường ống để vận chuyển nguyên liệu.
- Lưu trữ: Dầu thô và khí được lưu trữ trong các kho chứa trước khi được phân phối hoặc chế biến.
- Bọc ống (Ví dụ: PVB): Cung cấp dịch vụ bọc ống để chống ăn mòn, đảm bảo an toàn cho các đường ống dẫn dầu và khí.
- Mức độ ảnh hưởng từ giá dầu:
- Nhóm trung nguồn chịu ảnh hưởng gián tiếp và có mô hình kinh doanh ổn định hơn.
- Lợi nhuận của các công ty vận tải chủ yếu phụ thuộc vào cước phí vận tải chứ không phải giá dầu. Tuy nhiên, nhu cầu vận tải sẽ tăng khi hoạt động khai thác ở thượng nguồn sôi động (do giá dầu cao).
3. Hạ nguồn (Downstream): Chế biến và Phân phối
Đây là giai đoạn cuối cùng, nơi dầu thô và khí được chế biến thành các sản phẩm tinh chế và phân phối đến người tiêu dùng và các ngành công nghiệp khác.
- Hoạt động chính và Mức độ ảnh hưởng:
- Phân khúc Lọc – Hóa dầu (Ví dụ: BSR):
- Hoạt động: Biến dầu thô thành các sản phẩm như xăng, dầu diesel, nhiên liệu máy bay…
- Ảnh hưởng: Lợi nhuận của nhóm này không phụ thuộc trực tiếp vào giá dầu cao hay thấp, mà phụ thuộc vào chênh lệch giá giữa sản phẩm bán ra và giá dầu thô đầu vào (crack spread). Họ cũng có thể hưởng lợi từ việc tích trữ hàng tồn kho giá rẻ khi giá dầu tăng.
- Phân khúc Phân phối Xăng dầu (Ví dụ: PLX, OIL):
- Hoạt động: Quản lý hệ thống cửa hàng bán lẻ xăng dầu.
- Ảnh hưởng: Lợi nhuận của họ không phụ thuộc trực tiếp vào giá dầu thế giới mà chịu sự chi phối lớn bởi chính sách điều hành, điều chỉnh giá bán lẻ của Nhà nước.
- Phân khúc Khí và Sản phẩm liên quan:
- Phân phối khí (Ví dụ: GAS): Có vị thế độc quyền trong ngành. Lợi nhuận đến từ phí vận chuyển và chênh lệch giá khí. Thường hưởng lợi khi giá bán khí tăng theo giá dầu.
- Doanh nghiệp sản xuất phân bón (Ví dụ: DPM, DCM): Sử dụng khí làm nguyên liệu đầu vào. Lợi nhuận của họ phụ thuộc vào chênh lệch giữa giá bán phân bón (Urê, ảnh hưởng bởi giá thế giới) và giá khí đầu vào. Đây là một mối quan hệ phức tạp.
- Phân khúc Lọc – Hóa dầu (Ví dụ: BSR):
Tổng kết
Như vậy, khi giá dầu thế giới biến động, không phải tất cả các doanh nghiệp trong ngành dầu khí đều chịu tác động như nhau:
- Thượng nguồn: Chịu ảnh hưởng trực tiếp và mạnh mẽ nhất.
- Trung nguồn: Chịu ảnh hưởng gián tiếp, mô hình kinh doanh ổn định hơn.
- Hạ nguồn: Mức độ ảnh hưởng phức tạp, phụ thuộc vào nhiều yếu tố như biên lợi nhuận, chính sách nhà nước và chênh lệch giá đầu vào – đầu ra.
